Cartas a Antón de Bernardo García Cendán (23/12/10)

Lugo, 23 decembro 2010

Meu querido Antón:

Xa ves, amigo, unha boa coincidencia: esta carta do venres cae coa noiteboa. E non sei que ten esta data, pero algo hai neste tempo frío, moi frío, que, sen embargo, pon algo de quentura nas almas. Mesmo ti que non permites nunca a ninguén percibir posibles bágoas de emoción nos teus olliños pícaros e burlóns, mesmo ti, no día de hoxe, falas dun xeito diferente, como se as palabras che saísen dun curruncho do corazón que gardas ben pechado o resto do ano. Non sei, pero este día ten algo especial, mesmo para moitos que non celebran precisamente o acontecemento relixioso. Quizais é consecuencia dunha necesidade intensamente humana, a da tenrura, que precisa dalgún día especial para se expresar sen atrancos, dun xeito diferente. En calquera día do ano poderiamos dicirlle á xente máis querida que a queremos. E deberiamos dicirllo a miúdo, pero, por unhas cousas ou por outras, non o facemos: dámolo por suposto – xa saben que as queremos – e as rutinas diarias fannos atender ás trécolas de cada xornada sen poñer moita atención nas necesidades de afecto que todos temos.

Acordáseme que o a no pasado, cando te chamei na noite de Nadal, colleu o teléfono a túa muller e atopeina como fóra de si: comentoume que estaba amilagrada porque, polo visto, xa pola mañá, dixécheslle algunhas palabras bonitas que non lle tiñas dito desde que erades noviños e tentabas conquistala. Non paraba de me dicir: Bernardiño, estouche moi asustada, para min que este home, este teu amigo Antón, toleou. E non tolearas, non, o que pasa é que ía ser a noiteboa e, por cousas que agora non veñen ao caso, iades pasalas, por primeira vez, en soidade compartida, sos, sen fillos nin netos nin outra familia. Ela estaba triste, claro, pero calaba, e ti sentiches a necesidade de animala con aquelas palabras que lle terías que dicir moitas veces, pero, por non pareceres sentimental, gardábalas no silencio.

En fin, xa ves, o máis importante para o ser humano, ese sentimento que lle ferve a un por dentro, queda desatendido o máis do tempo. Así que, xa che digo, non está mal que haxa un día no ano para facer, sen complexos, o que deberiamos facer máis a miúdo: manifestarlle a quen nos quere o noso propio cariño. Os meus colegas sociólogos chámanlle a isto ritualizar a vida, porque, efectivamente, a vida, sen ritos, resulta unha tristura, sexan ritos relixiosos ou non relixiosos, pero ritos, ao fin e ao cabo. Se non fosen os relixiosos, inventariamos outros que, por certo, acabarían por seren relixiosos. Claro que eses rituais poden ser tramposos, e ás veces é verdade que teñen trampa, pero, por fortuna, nos máis dos casos son a ocasión de dicir unha verdade que se sente fonda e que non se di habitualmente para evitar melancolías e aparecer coma un sentimental. Grazas ao ritual, hoxe, Antón, está permitido ser algo sentimental e mesmo melancólico, así que aproveita. Eu si aproveito para dicirche, sen que serva de precedente, que ti es un túzaro insoportable, un cachazudo irritante, un escéptico inaprensible, pero tes un fondo de bondade que me faría botarte moito de menos se chegaras a faltar da miña vida. E xa está, foi unha miña concesión ao sentimentalismo que, repito, hoxe está permitido.

Claro que todo, ata as cousas máis sublimes, teñen os seus inconvenientes. Así, a manifestación dos sentimentos nuns días fixos provoca nalgunhas persoas un certo rexeitamento. Unha miña sobriña, Antía, escribía onte en facebook que estaba ata a coronilla destas festas almibaradas en demasía nas que cómpre ser felices ou ser boíños ou pacíficos ou solidarios, por decreto e a prazo fixo. O teu fillo respóndelle que pensa o mesmo. E ambos teñen razón, eu tamén, ao longo dos meus anos, tiven moitas veces a mesma sensación; pero tamén é verdade, segundo creo, que, se hai uns días nos que se nos apremia a pensar na solidariedade e na comprensión mutua, non nos ven mal aproveitalos. Xa se sabe que os que son solidarios, tolerantes e comprensivos, sono ao longo de todo o ano, pero non nos ven mal, repito, que nestes días especiais fagamos balance dos nosos comportamentos en ese aspecto. Ás veces, absorbidos nas rutinas diarias, esquecemos moitas cousas que desexariamos ter feitas.

En resumidas contas, amigo Antón, quero aproveitar esta nosa carta semanal para xuntar a miña voz coa túa para agradecer aos amigos o cariño que nos deixan dado: o saúdo diario do Xacobo coa súa lotería, o abrazo de paz que me veu dar o Man do Cirillas esta mañá cando saín da casa, a tenrura que poñen a Chus ou a María Jesús no traballo diario de coidar á Maruxa, miña nai, porque o traballo pode pagarse, pero a tenrura é impagable. E así un amigo tras outro, que, se nos poñemos a contar, son moitos máis do que pensamos a primeira vista. Xuntos, ti e máis eu, meu querido Antón, queremos esixirlles que fagan un esforzo de vontade para atoparen, por tras das penas diarias, ese pouquiño de felicidade que nos axude a nós a sermos tamén algo felices. Ás veces non é doado. Como sabes, na miña casa este ano falta definitivamente Martín, pero pronunciaremos o seu nome, ollaremos a Uxía, a súa neta, e dalgún xeito sentiremos a súa presenza na quentura do noso corazón. E así se fará en moitas casas avivecendo a lembranza dos que xa se foron. Como lles deixou escrito o poeta Charles Peguy aos seus fillos:

Non importa que xa non me vexades
pronunciade entre vós o meu nome, o que sempre me destes.
Faládeme como sempre fixestes,
non empreguedes unha tonalidade diferente
nin poñades acenos solemnes ou tristes.
Seguide a rir coas mesmas cousas que nos facían rir xuntos.
Pregade, sorride, pensade en min,
rezade por min.

Nada máis por hoxe. E xa non é pouco. Este ano tes reunida a toda a familia e sei que habedes cantar a noite de paz. Cantaredes mal, moi mal, pero contentos de estardes xuntos e sentindo pretos aos amigos coma min. Unha fonda aperta

Bernardo.

Cartas a Antón de Bernardo García Cendán (10/12/2010)

Lugo, 10 de decembro do 2010

Meu amigo Antón:

A semana pasada non che escribín, e non é porque non tivera cousas que che contar, pero non dispuxen do tempo necesario. Nesa carta que estaba a medio facer pensaba pedirche desculpas por non ter o teléfono dispoñible o domingo anterior, cando pasaches por Vilalba, na compaña do teu fillo – toda unha novidade – con intención de nos ver, pero apaguei o móbil porque estaba na misa. Efectivamente, contra o meu costume, no canto da misa da unha, ese domingo decidín achegarme á das doce, á dos nenos, coma ti ben sabes. Por curiosidade, pero tamén porque desexaba ter tempo, despois do rezo, para entrevistarme cun amigo común do que che quería falar na carta que non cheguei a escribir. Parecíame oportuno comentarche uns sentimentos contrapostos que me acompañaron ao longo da xornada a causa de ambas actividades: a misa e a entrevista. Non sei se tal cousa lle pode interesar aos nosos oíntes, pero trátase dun tema que teño comentado moito co teu fillo, mentres ti non deixabas de nos escoitar con certa sorna, pero tamén con algo de atención, porque tanto ti coma el tiñades o costume de acompañar aos teus nenos nesa misa das doce, cando viñan por Vilalba. El sempre saía entre satisfeito e desconforme, ti rosmón coma sempre e os tres rematabamos en discusión amable, unha disputa que trataba do que che vou comentar. O caso é que, como che dicía, ese día eu tiven sensacións opostas, así que cho conto.

Primeiro o da Igrexa. A verdade é que había moitísimo tempo que non estaba na celebración dominical dos nenos, e comprobei que tamén na nosa vila se deixa notar a escaseza de práctica relixiosa, cousa xa habitual na sociedade española, pero eu pensaba que os pequerrechos asistirían en máis cantidade: tiña aínda na miña cabeza aquela imaxe de bancos cheos de voces infantís que agora xa non é igual, en Vilalba tampouco. Iso eu debería supoñelo, xa que, de acordo coas enquisas, a Igrexa non está a pasar polos seus mellores momentos e, quizais por iso, moitos pais tampouco son moi dados a levar aos seus fillos ao catecismo, pero, que queres, chocoume.

A celebración foi xeitosa e con moitas cancións bonitas nas voces infantís. Había mesmo un rapaz que dirixía o canto e facíao moi ben, con entoación axeitada e un bo acompañamento de guitarra, o que nos tempos que corren é moito de estimar, aínda que non soase o órgano. Pero a escena daquela misa deume que pensar, porque, afeito ao bo galego utilizado por don Uxío na misa da unha e mesturado co castelán nas outras, percibín con pena que na das doce non puiden escoitar unha soa palabra galega en toda a celebración, agás nun dos cantos.

Xa sei o que ti me has comentar coa túa retranca coñecida, pero xúroche, Antón, que en ningún momento se me pasou pola cabeza xulgar e criticar ao cura celebrante, nin agora quero facelo. Supoño que o que el fixo foi adaptarse aos nenos que tiña diante, convencido seguramente de que case todos eles non falan máis ca castelán. E cavilei en que, se cadra, tiña razón. E púxenme algo triste: será posible, pensaba, que nunha vila coma a nosa estea perdido entre a infancia o uso da nosa lingua, coma se fose unha parroquia do centro da Coruña?. Mesmo é posible, aínda que non o creas, que, de falar algo en galego – xa non digo todo – habería máis dun pai ou dunha nai que se achegarían a protestar e mesmo ameazar con non volver á misa na vila. Teño entendido que algo diso xa houbo. E non é cousa, calcularía o crego, de expoñerse a perder aínda máis fregueses practicantes. Non o sei, non xulgo ao celebrante nin lle reprocho nada, aínda que estea persoalmente convencido de que, se falta xente, non é precisamente por falar galego. O que me resultou inevitable foi sentir por dentro de min unha sensación desacougante, unha invasión de tristura ao pensar no posible futuro do nosa fala: terá esta os días contados, abafada definitivamente polo castelán? Se os nenos,que son o futuro, xa non falan galego, que podemos esperar?.

Acababa eu, por certo, de ler un manifesto dun intelectual galeguista, chamado Henrique Monteagudo, no que se laiaba da perda case definitiva do idioma no centro das nosas cidades importantes, coma Coruña ou Vigo, co perigo de non o poder recuperar. E eu, na miña igrexa, andaba a matinar en que ese pensador, visto o visto, aínda era optimista de máis: xa non é só no centro herculino senón que no seu entorno, en Arteixo, a miña Uxía, cos seus dous aniños, fala galego, mentres que os máis dos seus compañeiros respóndenlle en castelán, e ás veces, aparece na casa falando andalú por culpa dun camarada, seica, que procede do sur, o que, por outra parte non deixa de ser bonito. E isto, como digo, preto da Coruña, pero o Monteagudo quedará máis abraiado do seu optimismo cando saiba que en Vilalba, na nosa Vilalba, os nenos xa non falan galego, e poida que a situación, tamén aquí, sexa irrecuperable. A esperanza é que, se queren, poden falalo grazas á escola. De momento, porque os de Feijoo non son garantía.

Así que, meu Antón, saín da misa triste e desanimado. Menos mal que de seguido achegueime a un bar onde me agardaba o noso amigo Agustin Fernández Paz para falarmos dun asunto que me facía ilusión: íame contar o escorzo dunha novela que lle anda no maxín, e así foi. Demoramos a conversa por máis dunha hora, e, ao rematarmos, volveu renacer en min algo de esperanza, porque, pensei, mentres teñamos homes desa valía, tanto intelectual coma humana, aínda nos queda futuro. Como ti ben sabes, el escribe sempre en galego por convencemento, pero isto non o priva de que canto pon na nosa lingua teña tamén valor para xentes doutros idiomas aos que lle van traducindo as súas obras, mesmo de lugares lonxanos. Desde un curruncho de Galicia van saíndo obras de valor universal, e isto é a esencia mesma do arte: horizonte universal sen renunciar ao propio. Agustín escribe en galego por convencemento do valor expresivo das nosas palabras. Podería facelo directamente en castelán, e faríao moi ben, con proveito económico incluído, pero el quere demostrar que, tamén desde aquí, coas nosas palabras, se lle pode falar ao mundo. Mostra tal convencemento que, como é ben sabido, no nome da defensa da nosa lingua, tivo a valentía de renunciar a un premio importante que lle ofreceron recentemente desde a Xunta: non podía aceptar que ese premio fose outorgado por gobernantes que lexislan en contra da lingua. Esta lexislación ofensiva non se desculpa coa oferta de un premio puntual que disimule as intencións de fondo.

Despois de canto estiven a pensar na igrexa, o exemplo de Agustín devolveume algo de esperanza, porque este tipo de persoas, tan valentes e decididas como capaces intelectualmente, non pasan sen deixar pegada entre a xente nova que sabe apreciar tales valores. Estes días non foron poucas as persoas que, falando de Agustín, manifestáronme o seu desexo de recuperar o amor polo idioma, mesmo se, pola forza do costume, non se decidiran aínda a utilizalo habitualmente, entre outras cousas porque teñen a sensación de que non o saben dabondo. Os máis novos xa o saben e, se cadra, anímanse a utilizalo. Esperemos.

Así que, xa ves, meu Antón, se da misa saín con pouco humor, algo del puiden recuperar despois de longa conversa con Agustin. E así temos que ir tirando do carro no que se poida.

Saúdos á familia, coida dos teus netos que falan a cotío tan bo galego, e ti recibe unha aperta do teu amigo

Bernardo

Cartas a Antón de Bernardo García Cendán 26/11/2010

Meu querido Antón:
.
Aquí tes outra carta máis para a nosa colección espistolaria que xa vai ben chea. E, de que che vou falar hoxe?. Cando che escribo, penso nos temas que che interesen a ti, claro, pero tamén teño en conta aos oíntes ou lectores que participan dun xeito ou doutro nas nosas comunicacións. Pois ben, debo dicirlles a estes amigos que onte, cando te chamei para saber de ti, a túa muller díxome que saíras para a igrexa da parroquia. Quedei abraiado, pois xa sei que ti disimulas ben as túas crenzas e sabes quedar coma un perfecto fregués diante de todos os curas, pero, meu amigo, a min non me enganas, eu ben sei que non es moito de ires pola igrexa os días que non son domingo ou festa de gardar, como se dicía antes: a devoción non che da para tanto. Menos mal que a túa dona aclaroume o asunto, xa que, polo visto, o que fixeras era achegarte pola igrexa para deixar unhas cousas en Cáritas Así comprendín axiña a túa visita apostólica, porque, en efecto, nese asunto da solidariedade teño que recoñecer que non disimulas nadiña. A túa xenerosidade está garantida, e, ademais, sabes gardar aquel dito evanxélico de que a túa man esquerda non saiba o que fai a dereita, ou viceversa. Visto o asunto, pensei que hoxe tocaba falar de Cáritas, unha organización moi recoñecida en España, que, por desgraza, está especialmente presente nos informativos a causa desta crise económica que nos abura e que multiplica as necesidades dalgunhas familias, cada vez máis, mentres que outros moitos seguimos a consumir o que non ten nome. As desigualdades sociais aumentan e a xenerosidade non avanza ao mesmo ritmo. Non está mal que, cos seus informes, os dirixentes de Cáritas nos tiren polas orellas e nos poñan ben coloradiños diante dos nosos esquecementos e os do Estado.
.
Pero ti non querías que hoxe falaramos disto, e eu trato de cumprir, pero déixame dicir, para quen non o sabe, que esta boa institución da Igrexa, xunto con Mans Unidas – a Igrexa tamén ten cousas boas – non só axuda ao necesitado senón que tamén se preocupa de motivarnos a todos para lograr que non existan estas necesidades, é dicir, que haxa máis xustiza e igualdade. Agora, por exemplo, están cunha campaña moi interesante para que, en pouco tempo, non haxa ninguén sen teito onde se gardar da chuvia e da friaxe. Algo se move, aínda que moi lento. En Vilalba tamén hai un bo grupiño de Mans Unidas en colaboración con Cáritas parroquial. Por se non o sabías
.
Pero, en fin, ti o que querías era que che falara do acontecido o sábado pasado naquela xuntanza convocada na alameda a raíz do asunto do castiñeiro rabenado, co seu tronco aparentemente vivo e prometedor, pero afectado, seica, por fungos mortíferos, segundo o técnico que asesorou ao alcalde. Dixéronche que eu andaba algo incomodado e de mal humor. O que tiña era moita friaxe no corpo, pero tamén é verdade que non andaba eu moi católico, con perdón. Explícoche
.
Como alí se repetiu, a convocatoria que nos axuntou non era tanto para nos laiar da morte da árbore cortada senón para presentar en sociedade un grupo virtual ou unha Plataforma, como lle chamaron, que co nome de “Alameda espazo da memoria” tenta defender os espazos vilalbeses máis significativos, que aínda conservan algo de natureza fresca. Defendelos, digo, desa manía que lles entrou aos gobernantes de aquí e doutros lugares da nosa terra, pola que se emperrechan en facer urbanismo cubrindo todo resto de verdor con cemento e pedra adulterada, estilo mosaico, moi propicia para esborrexermos os que xa temos unha certa idade. Esta Plataforma tamén trata de defender do descoido e dos abusos ás poucas árbores que aínda quedan en pé. As podas que lles fan, segundo ti me dis, son moi abusivas, seica. Eu disto non entendo
.
Pois ben, alí estivemos, e alí estiven eu, confésocho, con algo de mal humor. Ti non viñeches acompañarnos, pero estaba o teu fillo, cousa de agradecer, pois non é moi amigo de desprazamentos. Supoño que xa el che terá explicado polo miúdo o que alí pasou. Ou poida que non, pois contigo, testán indomable, todo remata en discusións imposibles, e seguramente optou por calar. Se el non che coutou, tocarame a min dicirche algo, e aproveitar para che aclarar a nova que che deron do meu mal humor que tampouco era para tantoO acto desenvolveuse segundo o previsto: unha presentación dos organizadores para explicar o sentido da Plataforma que nos convocaba; despois, unha sentida declamación poética do Sesé, moi emotiva, e con exaltado discurso introdutorio, á vella usanza, tan doído coma esperanzado. Foi seguido pola intervención de María Xosé Lamas que nos ofreceu un poema preñado de lirismo, con moita intención, limpo e preciso. Finalmente, procedeuse á lectura do manifesto elaborado polos organizadores e pronunciado polo teu homónimo, o noso escritor Antón Baamonde, con breve introdución da súa autoría, moi pertinente. E coa música de Buxos Verdes que estivera ambientando toda a mañá rematou a convocatoria
.
Foi, como che dixen, Antón, un acto breve dos que a ti che compracen. E abofé que non estivo nada mal, ata o punto de que non me estraña que os responsables dixesen aos medios de comunicación que fora todo un éxito. Vistas as circunstancias si que o foi. Pero, no que a min se refire, confésoche que, efectivamente, non me atopei moi a gusto. Primeiro, porque botei de menos a moita xente. O tempo estaba tan desapracible e tan desagradable que moitos non ousaron afrontarse ao frío, á aquela chuvia persistente e á humidade suíña que nos abafaba: poida que, dos cincocentos esperables, houbera uns cincuenta, o que lle restou esplendor a unha boa idea. E segundo, porque houbo tamén un incidente que non me agradou: apareceu por alí un rapaz, con uniforme laboral dunha empresa de publicidade, que se puxo a repartir unhas follas cun debuxo de caricaturas, tecnicamente ben realizado, pero cunha intención dabondo malévola. Alí se presentaba a Martín Seco coma cómplice dos desaguisados do Concello e, por tanto, coma adversario do que a Plataforma estaba a defender. Os que pagaron ao pintor e á empresa de publicidade non se identificaron nin deron a cara en ningún momento, aínda que non é difícil adiviñar de quen se trataba. Foi algo moi feo que me alterou o humor: mal comezamos, pensei. Estábase a crear un clima de conflito onde non o había, onde había, máis ben, un acordo de base suficiente para que todo fose polo bo camiño e que a Plataforma resultase un movemento interesante do conxunto do pobo vilalbés. De feito, o concelleiro Irimia tamén estaba no acto, aínda que non o puxeron no debuxo. Debo dicirche axiña que, ao remate, os organizadores apresuráronse a comunicarlle aos xornalistas que eles nada tiñan que ver con aquel debuxo inoportuno e que tampouco tiñan coñecemento de tal iniciativa. Menos mal, pensei, non esperaba outra cousa, pero confeso que eu xa estaba algo desacougado porque aquilo coincidía cun conflito previo e desagradable que me tiña preocupado: A Voz de Vilalba, un xornal que aprecio e no que, como sabes, colaboro, tíñase negado, polo visto, a publicar unha carta de Martín na que trataba de explicar a súa posición fronte a acusacións, aparecidas no xornal, que lle pareceron inxustas. Eles saberán por que o fixeron, pero dígoche con franqueza, meu Antón, que aquela decisión non foi do meu agrado, e se por riba aparecía aquel debuxo con intencións pouco claras, non axudaba a cambiar o estado de ánimo. Certo que a aclaración dos organizadores, rápida e eficaz, reconfortoume e deume esperanza de que o diálogo cos do xornal volva repoñer orde nas boas relacións que existían e que cumpriría manter polo ben de todo e de todos. Así llo comentei ao teu fillo que, por certo, concordou comigo
.
Pouco máis che podo contar. A non ser aconsellarche que leas, no xornal El Progreso, na súa sección da Chaira, un artigo moi xeitoso escrito polo noso común amigo Chema Felpeto. Alí fai un canto apreciable de algo tan necesario na vida social como é a mobilización da chamada sociedade civil. Supoño que non sabes o que iso de sociedade civil. Explícoche: con isto quérese aludir ao feito de que as xentes dun pobo sexan quen de se xuntaren para defender algo no que moitos coinciden, aínda que politicamente teñan moitas diferenzas en militancia ou simpatía. Os que teñen algún cargo que lle impón un comportamento oficial non se considera sociedade civil. De feito na Plataforma da que che falei – iso da Alameda, espazo da memoria – hai xente de todos os partidos e hai persoas, en cantidade apreciable, que seguramente non teñen unha simpatía política ben identificada. Efectivamente, os movementos da chamada sociedade civil, da que fala o Chema, é o mellor camiño para ir creando, co tempo, actitudes políticas serias, informadas, responsables e máis preocupadas polos obxectivos da sociedade que por outros intereses, ás veces pouco claros, que tanto mal lle están a facer á vida política
.
Remato e non é sen tempo. Doutras noticias recentes da nosa vila, quixera destacarche unha, porque sei que che interesa persoalmente: fóisenos para a eternidade a Pepita do Vixoco coa que mantiñas unha boa relación de veciñanza e mesmo de amizade. Xa ves, daquela familia numerosa de moitas irmás, apreciadas entre a xente do pobo, só nos queda a Elita que, por certo, segue estas cartas con atención cada semana. Desde aquí ti e máis eu, que por riba son parente dela, mandámoslle o noso pesar.
.
Recibe, amigo Antón, esta aperta semanal do teu amigo
.
Bernardo